Εισαγωγή του Αναλυτικού Προγράμματος για τους Παραδοσιακούς Χορούς στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Εισαγωγή του Αναλυτικού Προγράμματος για τους Παραδοσιακούς Χορούς στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.

Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία στη ζωή του ανθρώπου από τα πρώτα χρόνια της γέννησής του ήταν ο χορός. Οι άνθρωποι κινούνται αδιάκοπα τυλιγμένοι μέσα στο γοητευτικό κλίμα της τέχνης σε όλη τους τη ζωή.

Σε κάθε σημαντική στιγμή της ζωής τους για να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους, καταφεύγουν στη μουσική και το χορό. Οι Έλληνες από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους είχαν άμεση σχέση με το χορό. Η μεταφυσική τους αγωνία θεραπευόταν με τη θρησκεία που εκδηλωνόταν με ύμνους, λατρευτικούς χορούς και τελετές. Ο γάμος συνοδευόταν από χορό και μουσική ενώ όταν η ζωή έφτανε στο τέρμα της, η μουσική της νεκρικής ακολουθίας και τα μοιρολόγια αποχαιρετούσαν τον άνθρωπο.

Οι απλοί άνθρωποι δεν χορεύουν για να κάνουν τέχνη, αλλά για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να δείξουν τον πόνο ή τη χαρά τους.

Το ύφος, ο χαρακτήρας του χορού, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Από το κλίμα της περιοχής, τη γεωγραφική κατάσταση του τόπου και κυρίως από τον πολιτισμό, ο οποίος είναι συνυφασμένος με το χορό, το δημοτικό τραγούδι, τα ήθη και τα έθιμα και γενικότερα με τη λαϊκή παράδοση μιας χώρας.

Λαοί με χαμηλό πνευματικό επίπεδο, έχουν χορούς με περιορισμένη εκφραστική ακτίνα, ενώ αντίθετα λαοί με υψηλό πνευματικό επίπεδο όπου πρυτανεύει το πνεύμα της ελευθερίας, του κάλλους και της ομορφιάς, έχουν να επιδείξουν ποικιλία χορών οι οποίοι εκφράζουν τα ευγενικότερα συναισθήματα με χάρη, αισθητική και αρμονία.

Για τους Έλληνες οι εθνικοί χοροί έχουν μια ξεχωριστή σημασία. Οι χοροί αυτοί δεν σχεδιάστηκαν από κάποιον ειδικό, δεν τους γέννησε η φαντασία ενός ειδήμονα, αλλά τους έπλασε η ψυχή του λαού. Έγιναν από ανθρώπους οι οποίοι μη γνωρίζοντας ανάγνωση και γραφή και μη διαθέτοντας άλλη μόρφωση, χόρευαν και τραγουδούσαν για να ξεσκεπάσουν τα συναισθήματά τους. Οι πολεμιστές για να εκφράσουν τη χαρά και την ικανοποίηση ύστερα από μια νίκη, η μάνα τον πόνο και την πίκρα για τον θάνατο του παιδιού της, η γυναίκα τη θλίψη και την απόγνωση για τον σκοτωμένο άντρα της.

Οι σημερινοί χοροί έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα. Στην Μινωική Κρήτη οι νέοι κα οι νέες χόρευαν για τον ερχομό της Άνοιξης, στην Κλασική Ελλάδα οι πεπλοφόρες Παρθένες χόρευαν στις Καρυές προς τιμήν της Αρτέμιδος και στα Παναθήναια προς τιμήν της Αθηνάς.

Στην εποχή του Βυζαντίου αλλάζει ο τρόπος ζωής επηρεασμένος από τη θρησκεία αλλά το πνεύμα παραμένει το ίδιο. Οι πόλεμοι δεν σταματούν και γίνονται αγώνες για να σωθεί η εθνική μας κληρονομιά και ο πολιτισμός. Η μαυρίλα της Τουρκικής αυτοκρατορίας απλώνεται παντού και προσπαθεί να καλύψει το φως που μέχρι τώρα σκορπούσε πνεύμα και αρετή. Η πίστη στη θρησκεία και σε ότι απέμεινε βαθιά ριζωμένο μέσα στην ψυχή των ραγιάδων από τον αρχαίο ελληνικό χαρακτήρα, τους βοηθά να επιζήσουν. Οι παραδόσεις των Ελλήνων παραμένουν, παρότι συνοδεύονται από έναν αγιάτρευτο καημό που βγαίνει από τα βάθη της ψυχής του λαού μας.

Όλα αυτά τα γεγονότα έφτασαν σε μας όχι μόνο από τα έργα τέχνης, τα συγγράμματα των αρχαίων και των Βυζαντινών ιστορικών, αλλά και από τους χορούς και τα δημοτικά τραγούδια που επέζησαν όλα αυτά τα χρόνια.

Γι' αυτή τη σημαντική τέχνη έχουν γράψει πολλοί ιστορικοί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και έχουν αναλύσει τις πηγές έμπνευσης, την ανάγκη έκφρασης του λαού, το κύμα ζωής που κατακλύζει τον οργανισμό του χορευτή αλλά και του θεατή, τη σχέση που έχει ο χορός με όλες τις σημαντικές στιγμές της ζωής του ανθρώπου, καθώς και την προσφορά και τα αγαθά της τέχνης του χορού, που μένουν τα ίδια ανά τους αιώνες.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΟΡΓΑΝΑ

  Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα για το δημοτικό τραγούδι και μουσική διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: έγχορδα, πνευστά και κρουστά.

Παραδοσιακά όργανα

Έγχορδα είναι το λάουτο, το βιολί, οι λύρες, το σαντούρι.

Λαούτο

Πνευστά είναι το κλαρίνο, η φλογέρα, η γκάιντα, ο ζουρνάς κ.α.

     

Κλαρίνο

Κρουστά είναι το νταούλι, το ντέφι, το τουμπερλέκι κ.α.

Νταούλι

  Αξίζει να αναφερθεί ότι κάθε περιοχή ανάλογα με τα τραγούδια και την παράδοση της χρησιμοποιεί συγκεκριμένα παραδοσιακά όργανα

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

 Ο ρυθμός παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου.

 Η αναπνοή, το βάδισμα, οι βιολογικές λειτουργίες του σώματος, το περιβάλλον στο οποίο ζει και κινείται, η κίνηση της γης, η αλλαγή του έτους, των εποχών, της ημέρας, της νύχτας, όλα εμπεριέχουν την εναλλαγή του ρυθμού σε μια σοφή συνύπαρξη, σε μια τέλεια αρμονία. Με δυο λόγια ο ρυθμός είναι η δομή πάνω στην οποία στηρίζεται η ίδια η ζωή. Στην ελληνική παράδοση συναντάμε κυκλικούς χορούς και ελεύθερους χορούς. Αυτοί χορεύονται πάνω σε συγκεκριμένο μουσικό μέτρο. Τα βασικά μουσικά μέτρα πάνω στα οποία κινούνται οι ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί είναι: 2/4, 2/3, 5/4, 6/8, 7/8, 9/8. Βέβαια στην ιστορία των χορών και των τραγουδιών του ελληνισμού συναντάμε και άλλα μουσικά μέτρα, όπως επίσης και συνδυασμό διαφορετικών μέτρων σε ένα τραγούδι. Το μουσικό μέτρο 7/8 το συναντάμε στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Πάνω σ’ αυτό το μέτρο είναι δομημένος ο Συρτός-Καλαματιανός χορός.

ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΣΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΧΟΡΩΝ

  Mετά  την απελευθέρωση και τη δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους  παρατηρείται μια γνήσια παραδοσιακή έκφραση στους χορούς και τη μουσική που επηρεάσθηκαν είτε από την ιστορία των περιοχών απ’ όπου προέρχονται είτε από την ομορφιά του ελληνικού τοπίου.

  Η γραφικότητα και η ποικιλία των χορών αυτών, η πλειονότητα των οποίων χαρακτηρίζεται από το ερωτικό κυρίως στοιχείο, συνδυαζόμενη με την γραφικότητα  των τοπικών φορεσιών, αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ελληνικού πολιτισμού αποτελεί τη γνήσια συνέχεια των λαϊκών χορών της αρχαιότητας, όπως καταφαίνεται σε πολλούς απ’ αυτούς από το ρυθμό τους και τις κινήσεις τους.

  Οι ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί χωρίζονται. ανάλογα με την περιοχή προέλευσής τους σε δύο βασικές ομάδες: τους στεριανούς και τους νησιώτικους.

Η ονομασία κάθε χορού προκύπτει:

α) από την ονομασία της περιοχής που χορεύεται

β) από τα λόγια του τραγουδιού που συνοδεύουν το χορό

γ) από την τοποθέτηση των χορευτών

δ) από τη λαβή των χεριών

ε) από κάποια αντικείμενα που χρησιμοποιούνται (πχ. μαντίλι).

Καλαματιανός

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

   Το δημοτικό τραγούδι αποτελεί την έκφραση του συναισθήματος του λαού.

  Τα δημοτικά τραγούδια, αν και ήταν δημιουργήματα ταλαντούχων ανθρώπων, περνούσαν από στόμα σε στόμα και γινόταν κτήμα του λαού, φυσικά με διάφορες μετατροπές. Βασικό στοιχείο στο δημοτικό τραγούδι είναι η στενή σχέση ανάμεσα στην ποίηση και τη μουσική. Κατά την άποψη του μουσικολόγου Δ. Θέμελη  το δημοτικό τραγούδι αποτελεί αδιάσπαστη ενότητα λόγου και μουσικής, η οποία προκύπτει από τον τρόπο δημιουργίας του. Αντίθετα από το έντεχνο τραγούδι, όπου συνήθως έτοιμος ποιητικός λόγος μελοποιείται απ’ τον συνθέτη, στο δημοτικό τραγούδι μουσική και κείμενο γεννιούνται ταυτόχρονα. Ο λαός φτιάχνει τους στίχους τραγουδιστά. Οι επιστήμονες που ασχολήθηκαν με την καταγραφή τους, προσπάθησαν να τα ταξινομήσουν σε κατηγορίες ανάλογα με το περιεχόμενό τους. Για παράδειγμα ο Ν. Πολίτης τα ξεχωρίζει στις εξής κατηγορίες: Ιστορικά, κλέφτικα, ακριτικά,  παραλογές, τραγούδια της αγάπης, νυφιάτικα, νανουρίσματα, κάλαντα, της ξενιτιάς, μοιρολόγια, γνωμικά, εργατικά και βλάχικα, περιγελαστικά.

ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ

 Στη νεότερη Ελλάδα παραδοσιακοί ή δημοτικοί χοροί χαρακτηρίζονται οι χοροί των αγροτικών κυρίως περιοχών, οι οποίοι είναι προϊόν προφορικής κατά κανόνα παράδοσης, αν και με το πέρασμα των χρόνων έχουν καταγραφεί πια με επιστημονικό τρόπο.

  Οι παραδοσιακοί χοροί με την παραδοσιακή μουσική  και τα δημοτικά τραγούδια, που έφτασαν μέχρι τις μέρες μας μέσα από την προφορική παράδοση, συνδέονται άμεσα με την περίοδο της τουρκοκρατίας και της ελληνικής επανάστασης με τις ρίζες τους, βέβαια, πολύ πιο βαθιές στον χρόνο, όπως προείπαμε, από την αρχαία Ελλάδα και  αποτελούν  πολύ σημαντική  πολιτιστική  κληρονομιά του νεοελληνικού κράτους.

Οι  ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία. Αυτή η διαφοροποίηση από περιοχή σε περιοχή, από χωριό σε χωριό οφείλεται σε παράγοντες, όπως το κλίμα, η γεωγραφική διαμόρφωση, ο τρόπος ζωής του λαού και οι επιδράσεις πού έχει δεχτεί στο πέρασμα των χρόνων.
Της Γαλανής το φόρεμα:

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΧΟΡΩΝ

Στην προσπάθεια που έγινε για επιστημονική καταγραφή όλων αυτών των πολιτιστικών θησαυρών χρειάστηκε να ταξινομηθούν σε διάφορες κατηγορίες. Αυτές είναι:

Ανάλογα με το θέμα τους: Θρησκευτικούς, πολεμικούς, ερωτικούς κλπ

Ανάλογα με το σχήμα τους: Κυκλικούς, αντικριστούς.

Ανάλογα με το φύλλο: ανδρικούς, γυναικείους, μικτούς.

Ανάλογα με το μέτρο ή ρυθμό: δίσημους, τρίσημους, τετράσημους κλπ

Ανάλογα με τον τόπο: πανελλήνιους, τοπικούς.

Πανελλήνιοι ή εθνικοί χοροί είναι ο συρτός-καλαματιανός και ο τσάμικος ή κλέφτικος.

Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

  Ο χορός είναι μια από τις σπάνιες ανθρώπινες δραστηριότητες όπου ο άνθρωπος δίνεται ολοκληρωτικά: σώμα, καρδιά και πνεύμα.

 Χορός είναι η ρυθμική κίνηση ενός ή περισσότερων προσώπων που εκτελείται με συνοδεία μουσικής ή τραγουδιού.

  Στην αρχαιότητα λεγόταν χορός  το άσμα των ορχουμένων (το τραγούδι) και αυτή η ομάδα των ορχουμένων (χορευτών).

  Οι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός ήταν δώρο των θεών προς τον άνθρωπο για να μπορεί να ξεχνιέται μέσω αυτού από τους κόπους και τις θλίψεις της ζωής του.

 Περιγραφές χορού συναντάμε σε αρχαιότατα κείμενα και ήδη στον Όμηρο

Σύμφωνα με την μυθολογία ο Δίας σώθηκε από την μανία του πατέρα του Κρόνου χάρη στον χορό των Κουρητών και τον θόρυβο που έκαναν τα ξίφη τους καθώς χτυπούσαν τις ασπίδες τους.

Η Αθηνά επινόησε πρώτη τον «πυρρίχιο» πολεμικό χορό, για να γιορτάσει τη νίκη της ενάντια στους Τιτάνες.

Πυρρίχιος χορός

Θρησκευτικοί ήταν οι χοροί «γυμνοπαιδίαι» των Αρχαίων Σπαρτιατών, τους οποίους χόρευαν σε τακτές μέρες γυμνοί χορευτές, για να τιμήσουν τον Απόλλωνα την Άρτεμη και τη Λητώ.

Εξ άλλου η μυθολογία διέθετε «ειδική» έφορο του χορού τη μούσα Τερψιχόρη

Τερψιχόρη

Η ανάγκη του ανθρώπου για τον χορό ως μέσο έκφρασης τον οδήγησαν να επινοήσει χορούς θρησκευτικούς, πολεμικούς, γυμναστικούς, θεατρικούς, κοινωνικούς, εθνικούς λαϊκούς.

Από το πλήθος αυτών των χορών επέζησαν ως τα σήμερα οι λαϊκοί, οι οποίοι διακρίνονταν ανάλογα με την περιοχή προέλευσής τους σε Τροιζήνιους, Επιζεφύριους, Ιωνικούς, Μαντινειακούς κτλ. Αυτή η διαχρονικότητα οφείλεται ασφαλώς στο ότι οι χοροί αυτοί αποτελούσαν το προσφορότερο μέσο ψυχαγωγίας των αρχαίων ελλήνων.

Αλλά και την περίοδο του βυζαντίου αρχαίοι ρυθμοί επιβίωσαν και ενσωματώθηκαν, κυρίως από τα λαϊκά στρώματα, στην καθημερινότητα τους.

                                        

 Ο χορός στο Βυζάντιο

 Οι χοροί αυτής της περιόδου παραμένουν κύκλιοι και η λαβή των χορευτών γίνονταν από τις παλάμες ή με μαντίλια. Ο πυρρίχιος και ο κόρδακας είναι χοροί που επιβίωσαν από την αρχαιότητα.

Τουρκοκρατία

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας η ανάγκη για διατήρηση της εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητας οδήγησε τους έλληνες να γεννήσουν νέα είδη χoρών αλλά και το δημοτικό τραγούδι, όπου μέσα από εκεί από την μια υμνούν κατορθώματα ηρώων για την ανάκτηση της ελευθερίας, αλλά και από την άλλη περιγράφουν όλες τις πτυχές της ζωής τους με μεγάλη ευρηματικότητα.

Ο χορός στην τουρκοκρατία

Μέσα από το δημοτικό τραγούδι και χορό αναπτύσσεται η έννοια της κοινότητας, χέρι χέρι κυκλικά σαν να είμαστε ένα αλλά και της εθνικής και θρησκευτικής μας ταυτότητας.

Τα δημοτικά τραγούδια και χοροί είναι η ψυχή του ελληνικού έθνους, είναι η πολιτιστική ταυτότητα και κληρονομιά που θα ακολουθήσει τους έλληνες στο πέρασμα των αιώνων. Πραγματικά είναι η ψυχή των ελλήνων.